نکته‌های کلیدی در ادبیات و دستور زبان پشتو

سخن از ادبیات زبان پشتو بود که اگر بخواهیم آن را با ادبیات زبان فارسی مقایسه کنیم، سخت‌تر، دشوارتر و پیچیده‌تر از دستور زبان فارسی است. مونث و مذکر و حالت‌های مغیّره، دستور زبان پشتو را از ادبیات زبان فارسی متمایز می‌کند. فعل‌ها، ضمیرها، پسوندها، مصدرها و حتی تعدادی از حروف و تلفظ آن‌ها نیز در زبان پشتو، قواعد خاص خود را دارد.

شما با خواندن این مجموعه، با نکته‌های مهم و کلیدی در ادبیات زبان پشتو آشنا خواهید شد. پایه و منبع این مجموعه را کتاب دستور زبان پشتو یا «پښتو لیک‌دود» نوشته خودم قرار داده‌ام که در سال ۱۳۹۳خورشیدی در هزار نسخه در ایران به چاپ رسیده است اما متاسفانه نسخه دیجیتال آن در دسترس نیست و امیدوارم با چاپ دوم کتاب، فایل "پی.دی.اف" آن هم منتشر شود.

زبان پشتو چیست؟

پشتو یا پښتو که به صورت‌ پختو نیز تلفظ می‌شود نام یکی از دو زبان رسمی در افغانستان و از شاخه زبان‌های آریایی است. گویندگان این زبان، عمدتاً از قوم پشتون هستند که در منابع تاریخی به افغان‌ها نیز شهرت دارند. زبان پشتو به طور عمده در نواحی جنوبی و شرقی افغانستان و قسمت شمال‌غربی پاکستان متداول است. رقم دقیق گویندگان زبان پشتو در افغانستان مشخص نیست زیرا در چهاردهه جنگ و درگیری، آمار دقیقی از هیچ بخش افغانستان وجود ندارد اما بر اساس آمارهای دولتی در پاکستان، حدود ۱۰ درصد از جمعیت این کشور را پشتون‌ها تشکیل می‌دهند. با توجه به جمعیت ۱۸۰ میلیون نفری پاکستان، می‌توان تخمین زد که حدود ۱۸ میلیون نفر در پاکستان به زبان پشتو تکلم می‌کنند.

به رغم آن که زبان‌های فارسی و عربی در زبان پشتو نفوذ یافته اما این زبان بسیاری از خصوصیات خود را حفظ کرده است. پشتو شامل لهجه‌های وزیری، آفریدی، پیشاوری، قندهاری، غلزایی، بنوچی و غیره است که در اصل زبانی واحد بوده و خاستگاه مشترک دارند.

پشتو چه از نظر آوا‌شناسی و چه از نظر ساختمان دستوری با دیگر زبان‌های آریایی تفاوت‌هایی دارد. این زبان را به دو گروه جنوب‌غربی و شمال‌شرقی تقسیم می‌کنند. گویش مهم گروه جنوب‌غربی، لهجه قندهاری است و در گروه شرقی، گویش پیشاوری اهمیت دارد. اختلاف میان این دو گروه، هم در چگونگی ادای صداها و هم در برخی نکته‌های دستوری است. از جمله نام یا عنوان زبانی که در لهجه قندهاری پشتو/پښتو و در لهجه پیشاوری «پختو» تلفظ می‌شود.