تاریخچه الفبای قرقیزی

تا پیش از تشکیل اتحاد جماهیر شوروی، مردم قرقیز اکثرا کوچ‌نشین بودند و سواد خواندن و نوشتندر بین آنها پایین بود. آمار سال ۱۹۲۴ میلادی، درصد سواد را ۲٫۵٪ تخمین زد. با این وجود، مثل مردمانازبک و قزاق، زبان قرقیزی به الفبای عربی-فارسی، بدون استانداردسازی و هیچ‌گونه تغییری نوشته می‌شد. البته که این الفبا، مناسب زبان قرقیزی نیست. اولا که در الفبای عربی-فارسی، چندین حرف صامت برای یک صدای واحد وجود دارد، به طور مثال، حروف «ت» و «ط». و دوما این که، الفبای عربی-فارسی حروف و حرکات مورد نیاز برای نشان دادن حروف صدادار موجود در قرقیزی را ندارد.

دهه‌ٰ‌ٔ ۱۹۲۰ میلادی، زمان شروع تحول در زبان و ادبیات قرقیزی، مخصوصا به دلیل زحمات محقق و شاعر قرقیز، قاسم تینیستانوف (به قرقیزی: Касым Тыныстанов، قاسىم تىنىستانوۋ) بود. او به عبارتی، پدر زبان‌شناسی مدرن قرقیزی به حساب می‌آید. وی در سال ۱۹۲۳، الفبای عربی-قرقیزی را برای اولین بار استانداردسازی و طراحی کرد. وی حروف خاصی مثل «ۅ» و «ۉ» را برای بازتاب دادن واکه‌ها و تلفظات خاص قرقیزی معرفی نمود. یک سال پس از آن، در سال ۱۹۲۴، قاسم تینیستانوف اولین کتاب درسی آموزش نوشتار قرقیزی در تاریخ را، با نام «زبان مادریمان» (به قرقیزی: эне тилибиз، ەنە تىلىبىز)، با الفبای عربی-قرقیزی چاپ نمود. در همین سال، وی اولین روزنامهٔ کمونیستی قرقیز زبان را نیز، با نام «اِرکین-تو» (به قرقیزی: Эркин-Тоо، ەرکىن۔توو) به چاپ رساند.

امروزه همین الفبای قاسم تینیستانوف به عنوان دبیره‌ٔ رسمی زبان قرقیزی در منطقه‌ٔ سین‌کیانگرسمیت دارد.

اما در قرقیزستان، تا پایان همان سا ۱۹۲۴ میلادی، زبان‌شناسان قرقیز، منجمله قاسم تینیستانوف، تصمیم بر جایگزین کردن الفبای عربی-قرقیزی با الفبای لاتین گرفتند. قاسم تینیستانوف نقش کلیدی در استانداردسازی و معرفی الفبای لاتین در دهه ۱۹۲۰ نیز داشت. بعدتر، در میانهٔ دهه‌ٔ ۱۹۳۰، قاسم تینیستانوف دوباره نقشی کلیدی در جایگزین کردن الفبای لاتین با الفبای سیریلیک-قرقیزی، و استانداردسازی الفبای سیریلیک برای زبان قرقیزی نیز ایفا کرد. وی کتاب درسی آموزش نوشتار خویش را بدون تغییر عمده‌ای و فقط با تغییر به حروف لاتین، باز دوباره به چاپ رساند.

الفبای سیریلیک-قرقیزی قاسم تینیستانوف تا به امروز، الفبای رسمی جمهوری قرقیزستان مانده است.