آشنایی با زبان قرقیزی

زبان قرقیزی، زبان رسمی کشور قرقیزستان است که در شمال­شرقی آسیای مرکزی واقع شده ‌است. این کشور در شرق و جنوب شرقی با چین، در شمال با قزاقستان و در جنوب با تاجیکستان و از غرب با جمهوری ازبکستان همسایه و هم‌مرز است. زبان قرقیزی متعلق به گروه زبان‌­های ترکی مرکزی است و می‌­توان آن را جزو گروه زبان‌­های قرقیز- قپچاق نیز طبقه‌­بندی کرد. الفبای خط این جمهوری تا سال ۱۹۲۸ براساس خط عربی و از ۱۹۲۸ تا ۱۹۴۱ الفبای لاتین جایگزین آن و سپس از ۱۹۴۸ این الفبا به الفبای روسی (سیریلیک) که به آن سه حروف مانند ө، ң، ү اضافه شده، تغییر یافت.

مورخان قرقیزی معتقدند که قرقیز­ها در قرن وسطی، الفبای مخصوصی داشتند که زبان­­شناسان آن را خط قرقیزی قدیم (یا اورخانی و ینی­سئی) نامیده‌­اند. از قرن ۶ تا ۱۲ میلادی، این خط در گستره­ای از آسیای مرکزی تا ینی­سئی و تیان­شان و تالاس کاربرد داشته است. زبان قرقیزی در چند دوره قابل بررسی است که عبارتند از: دوره آلتای (قدیمی­ترین دوره)، دوره سومر (قرن ۶-۱)،   دوره خون (قرن ۱-۵)، دوره باستان قدیم (قرن ۱۰-۱۵) و دوره قرقیز امروز (از قرن ۲۰).

این زبان، قرقیزی، با زبان آلتایی در پاره­ای مشخصات قرابت دارد، و از ۳ گویش عمده شمالی، جنوب شرقی و جنوب غربی برخوردار است که هر یک به سبب کثرت مهاجرت قومی، سیر تحولی جداگانه­ را پیموده‌­اند. در این میان، گروه گویش جنوب غربی سخت تحت­‌تاثیر زبان­های ایرانی قرار دارد. زبان ادبی جدید، در عین دارا بودن ویژگی‌­های تمام گویش­‌ها، بیشتر به سوی گروه گویش‌های شمالی متمایل است، و به ویژه عنصر عمده مغولی در واژگان این زبان آشکار است.

بخشی از واژگان آن در باب کسب و کار، تجارت و کشاورزی وام­دار زبان ایرانی است که از جوامع ایرانی ساکن این ناحیه که قرقیزها با آنها دادوستد داشته‌­اند، اقتباس شده است. همچنین دیگر پسوندها و پیشوند­هایی همانند «بی»، «گر»، «چه»، «چی»، «کش» همراه با اسامی روزهای هفته از فارسی به زبان قرقیزی وارد شده است. از زبان عربی نیز واژگانی قرضی در خصوص مذهب در آن به کار گرفته شده است.